Fortuyn is geen Mussolini, dus noem hem ook niet zo

Vergelijkingen tussen Pim Fortuyn en Mussolini slaan nergens op.
Frank van den Heuvel maakt bezwaar tegen de neiging gebeurtenissen uit te vergroten door ze gelijk te stellen met extreme voorbeelden uit het verleden.

VORIG jaar, nog vóór 11 september, schreef Ronald Plasterk in zijn column op de Forumpagina over Simonis en de Taliban. Hij vergeleek de onderdrukking in Afghanistan door de fundamentalistische Tallban-beweging met de oproep van de Nederlandse kardinaal om in het kabinetsbeleid meer aandacht te vragen voor religie en levensbeschouwing. Let wel, niet alleen voor religie noch enkel voor het katholieke geloof, neen voor levensbeschouwing in de meest brede zin.
Mijns inziens een niet geheel ten onrechte gedane oproep, maar misschien voor anderen onnodig betuttelend. Wat ik kwalijk vind is dat Plasterk de Taliban, met al z'n verderfelijke uitwassen, op één lijn stelde met het optreden van Simonis. Hij hoeft het van mij niet eens te zijn met Simonis, maar door de vergelijking met de Taliban, relativeert hij de schendingen van de mensenrechten.

Het gebeurt vaker. Toen de vuurwerkramp in Enschede had plaatsgevonden, werden vergelijkingen gemaakt met andere rampen. Vaak werd gezegd dat het gebeurde in Enschede leek op Kosovo, Rotterdam mei 1940, Dresden, Grozny enzovoort. Zijn deze vergelijkingen terecht? Grijpen we niet te snel naar extreme voorbeelden om gebeurtenissen te dramatiseren en uit te vergroten en daardoor te vertekenen? Natuurlijk was en is de ramp in Enschede, zeker voor de direct betrokkenen, vreselijk. Echter, er was geen sprake van een oorlog.

Hetzelfde geldt voor het veelvuldig gebruik van het woord 'holocaust'. Hoe erg de gebeurtenis ook is, zij mag niet gedramatiseerd worden middels het woord holocaust, noch mag, en dat is niet onbelangrijk, de holocaust gebagatelliseerd worden met een dergelijke vergelijking. Het gelijkstellen van de puinhoop rond de Twin Towers in New York na 11 september met de gevolgen van de atoombom op Hiroshima was, hoe vreselijk de terreuraanslagen ook waren, niet terecht, noch wat betreft de materiele omvang van de schade, noch wat betreft het aantal slachtoffers.

In het Friese Kollum vonden twee jaar geleden rellen plaats rondom de komst van een asielzoekerscentrum. Door de burgemeester werd hierop de regel ingevoerd dat de bewoners van het centrum na elf uur 's avonds het kamp niet meer mochten verlaten. Meteen werd de vergelijking getrokken met een avondklok, een door dictatoriale regimes gebruikt dwangmiddel met vaak vreselijke gevolgen bij overtreding. De burgemeester van Kollum sprak dan ook terecht over een 'huisregel'.

Toen in Oostenrijk de FPO van Haider toetrad tot de regering werd meteen gedaan alsof een nieuwe Hitler, met alle gevolgen vandien, was opgestaan. Dat is natuurlijk onzin. We moeten ons niet in slaap laten sussen, maar Haider is geen Hitler. Haider denkt niet verder dan Oostenrijk, is zeer nationalistisch, zeer conservatief, intolerant tegenover niet-Oostenrijkers, maar hij is geen Hitler. We zouden Hitler hierdoor op de verkeerde wijze relativeren.
Daarbij komt dat wanneer we meteen de Taliban, Hiroshima, de holocaust en Hitler uit de kast halen, we meteen ook de meest extreme vergelijking verbruikt hebben. Dat is lastig wanneer er zich vervolgens nieuwe, extremere situaties voordoen. Natuurlijk gaan onze gedachten bij bepaalde gebeurtenissen uit naar extreme situaties in de geschiedenis. Echter, we mogen deze gebeurtenissen niet relativeren en bagatelliseren door duidelijk andere, minder ernstige situaties als vergelijkbaar te betitelen.

De recente uitlatingen waarin Pim Fortuyn wordt vergeleken met Mussolini, het nazisme of de NSB, zijn om deze reden evenmin terecht, feitelijk onjuist, demagogisch en, wat misschien nog kwalijker is, ze relativeren Mussolini, het nazisme en de NSB.

Frank A.M. van den Heuvel is jurist.

Bron: Volkskrant. 20 februari 2002